Kirsuberjasósa þykir mörgum vera ómissandi með hinum vinsæla jólaeftirrétti Riz á l’amande. Persónulega finnst mér sú tilbúna kirsuberjasósa sem ég hef keypt úti í búð of sæt. Kirsuberjabragðið drukknar bókstaflega í sykurbragðinu.
Fallegustu berin tínd
Best væri að tína kirsuberin beint af trénu og sjóða sína eigin sósu, en ég veit ekki til þess að kirsuberjatré vaxi á Íslandi. Ég hef alla vega aldrei tínt kirsuber, hvorki hérlendis né erlendis. En ég ímynda mér að við kirsuberjatínslu séu fallegustu berin tínd, en ljótari ber látin eiga sig.
Við lifum ekki á kirsuberjum einum saman og þessi hollu og góðu ber eru raunar ekki viðfangsefni þessa pistils. Kirsuberjatínsla er aftur á móti hugtak sem hefur aðra og ólíka merkingu en þá að velja fallegustu kirsuberin og setja í körfu. Sú merking orðsins tengist kirsuberjum ekki neitt, og ekki garðyrkju heldur.
Að velja það sem betur hljómar
Kirsuberjatínsla (enska: cherry picking) er það að handvelja rannsóknir eða heimildir til að vitna í, máli sínu til stuðnings. Sá sem stundar kirsuberjatínslu velur heimildir sem styðja málstaðinn sem hann er fyrirfram sannfærður um að sé sá rétti. Þetta gerir hann annað hvort til að þjóna hagsmunum sínum, eða vegna þess að hann telur það gera málflutninginn trúverðugri.
Hin hliðin á kirsuberjatínslu er að hunsa markvisst eða líta framhjá rannsóknum sem styðja aðra niðurstöðu en þá sem verið er að koma á framfæri.
Dæmi
Við getum tekið sem dæmi pistil eða bók sem skrifuð er um fæðubótarefni sem á að geta læknað eða fyrirbyggt alvarlegan sjúkdóm, sé þess neytt í nógu miklu magni. Fyrir utan kirsuberjatínsluna er dæmigert að textinn sé í áróðursstíl. Viðtekinni vísindalegri þekkingu er mótmælt kröftuglega og hún sögð úrelt. Talað er niður til heilu fagstéttanna, lesendur bókstaflega varaðir við því að treysta þeim.
Til að gefa textanum vísindalegra yfirbragð er litlum númerum flaggað hér og þar inni í textanum, og undir pistlinum eða aftast í bókinni er heimildalisti sem númerin vísa til, listi sem virðist trúverðugur við fyrstu sýn.
Nánari skoðun
Langflestir lesendur heilsupistla og heilsubóka hafa ekki tíma til að kynna sér heimildirnar til hlítar, hvað þá allar hinar rannsóknirnar sem höfundurinn lætur hjá líða að vitna í.
Séu heimildirnar skoðaðar nánar kemur oftar en ekki í ljós að rannsóknirnar eru illa hannaðar eða niðurstöðurnar oftúlkaðar og jafnvel rangtúlkaðar. Og þó sumar heimildanna virðist vandaðar, eru rannsóknirnar sem vísað er í, einu rannsóknirnar sem benda til þess að fæðubótarefnið geti mögulega læknað eða fyrirbyggt sjúkdóminn. Vönduð heimildaleit sýnir hins vegar að hundruðir eða þúsundir rannsókna gefa aðra niðurstöðu, t.d. að fæðubótarefnið sé gagnslaust eða jafnvel skaðlegt heilsu manna, alla vega í því magni sem pistillinn eða bókin mælir með.
Höfundurinn hefur þannig stundað kirsuberjatínslu; valið þær heimildir – girnilegustu kirsuberin – sem styrkja málstað hans; en sleppt því að geta hinna fjölmörgu sem ganga gegn málstaðnum.
Ráðlagðir dagsskammtar
Það er ekki auðvelt að meta áreiðanleika allra þeirra upplýsinga sem aðgengilegar eru í bókum og á netinu. Þess vegna hafa opinberar leiðbeiningar á borð við ráðlagða dagsskammta vítamína og steinefna aldrei verið mikilvægari en núna. Á bak við nýju norrænu ráðleggingarnar um mataræði og næringarefni liggur mikil vinna færustu vísindamanna Norðurlandanna sem eyddu mánuðum, ef ekki árum, í að lesa og meta niðurstöður þúsunda rannsókna á þessu fræðasviði. Faglegar ráðleggingar til einstaklinga taka þó alltaf mið af heilsu og aðstæðum hvers og eins og geta þess vegna vikið frá hinum almennu ráðleggingum.
Ég hvet lesendur heilsupistla og heilsubóka til að vera gagnrýnir á allt sem þeir lesa. Áróðurskenndar yfirlýsingar, ofurskammtar og öfgar ættu að hringja varúðarbjöllum hjá okkur öllum. Sömuleiðis þegar eitt undraefni á að lækna eða fyrirbyggja alla kvilla milli himins og jarðar.
Anna Ragna Magnúsardóttir næringarfræðingur
Þessi pistill er eign höfundar og má hvorki afrita hann né nota efni hans án leyfis.
Upplýst! 
4.1.2014 at 12:11
Takk fyrir ábendinguna. Það áttu að vera tenglar á bakvið þessar vísanir, en ég á í einhverjum vandræðum með kerfið. Þetta tekst vonandi fljótlega.
Ráðleggingar til almennings um mataræði breytast hægt og rólega eftir því sem þekkingin á tengslum heilsu og mataræðis eykst. Hægt og rólega segi ég vegna þess að það er ákveðin tregða í kerfinu, viss íhaldssemi. Það borgar sig ekki að breyta ráðleggingum með tískustraumum, eða fyrstu rannsóknum sem benda til einhverra tengsla, því oft kemur annað í ljós þegar málin eru rannsökuð betur. Það tekur mörg ár að komast að endanlegri niðurstöðu. Það þarf að framkvæma vandaðar rannsóknir, skoða málið frá öllum hliðum, og endurtaka rannsóknirnar með sömu niðurstöðu af óháðum aðilum. Þetta er líka spurning um langtímarannsóknir. Það er t.d. það sem enn vantar um mettuðu fituna.
Nýju norrænu ráðleggingarnar um mataræði og næringarefni eru enn í umsóknarferli, eftir því sem ég best veit. Það er samt búið að kynna þær nokkrum sinnum, ekki síst fyrir okkur næringarfræðingum. Fyrst voru það gróf drög árið 2012, svo nákvæmari útlistun árið 2013. Þessar kynningar voru á formi fyrirlestra frá Íslandingum sem tóku þátt í að móta ráðleggingarnar. Það var mjög áhugavert að heyra þá lýsa því hvað þetta var mikil vinna og skipulögð. Lesnar voru þúsundir vísindagreina. Þær flokkaðar eftir gæðum, og ekki bara eftir tilfinningu lesandans fyrir gæðunum, heldur var stöðluðum spurningum svarað um hverja og eina grein. Einn hópurinn fjallaði um kolvetni, annar um D-vítamín, þriðji um fituefni o.s.frv.
Fituefni hafa mikið verið í umræðunni, og það er vegna þess að undanfarin ár hafa verið gerðar fjöldi rannsókna á t.d. mettaðri fitu, sem hafa dregið óhollustu hennar í efa. Íslendingurinn sem tók þátt í starfi fituefnahópsins sagði að ástæða þess að ráðleggingum um neyslu mettaðrar fitu var ekki breytt, sé sú að enn sem komið er vanti fleiri og betri rannsóknir. Í yfirlitsgrein eftir erlenda vísindamenn las ég að það vanti enn langtímarannsóknir á áhrifum mettaðrar fitu á almenna heilsu og á hjarta- og æðasjúkdóma sérstaklega.
Mér finnst ekki ólíklegt að ráðleggingar um orkuefnin, kolvetni og fitu, muni breytast næsta áratuginn. En það þarf að gerast að vandlega athuguðu máli.
Anna Ragna Magnúsardóttir, næringarfræðingur og doktor í heilbrigðisvísindum frá læknadeild HÍ.
2.1.2014 at 20:17
Það hefði verið gagnlegt að fá upplýsingar um hvar maður finnur nýju norrænu ráðleggingarnar um matarræði og næringarefni. Voru gömlu ráðlegginarnar að einhverju leiti rangar? Hvað með framtíðina? Hafa næringarfræðingar lokið leit sinni að sannleikanum, eða koma aftur nýjar ráðleggingar eftir áratug? Fá læknar og næringafræðingar fræðslu/endurmenntum um nýju ráðleggingarnar eða notast þau enn við það sem þau lærðu á sínum tíma?