Orthorexia nervosa eða réttfæðisárátta er sjúkdómur sem hefur ekki enn verið viðurkenndur af alþjóðlegum samtökum geðlækna. Sumir sérfræðingar eru samt farnir að nota þessa skilgreiningu um fólk sem er heltekið þörf fyrir að borða “rétt”. Hvað einstaklingur með réttfæðisáráttu telur rétt að borða og hvað rangt er einstaklingsbundið, en oftar en ekki snýst það um að forðast aukefni, E-efni, verksmiðjuframleidd matvæli, sykur, fitu, kolvetni, allan eldaðan mat, kjöt, mjólkurvörur eða allt úr dýraríkinu. Munurinn á orthorexiu og anorexiu (anorexia nervosa) eða réttfæðisáráttu og lystarstoli er að einstaklingur með réttfæðisáráttu hefur ekki stórkostlegar áhyggjur af líkamsþyngdinni, og er ekki í megrun. Matarreglurnar snúast ekki um magn, heldur gæði. Reglurnar eru mjög strangar og eru gjarnan rökstuddar með því að vilja borða “hreinan” mat, “náttúrulegan” mat, “ómengaðan” mat.

Þráhyggja er afleiðing
Einstaklingar með réttfæðisáráttu neita sér um mat, frekar en að láta nokkuð af bannlistanum inn fyrir sínar varir. Þeir eru margir vannærðir, og í undirþyngd, vegna þess að þeir ná ekki að fá öll þau næringarefni sem þeir þurfa, og nægar hitaeiningar, úr þeim mat sem er “leyfður”. Brjóti þeir reglurnar, með því að kyngja einni rúsínu óvart, eða með því að flippa og fá sér tvo hamborgara og hálfan lítra af kóki, finnst þeim þeir þurfa að refsa sér með því að fasta, fara á hreinsikúr, eða gera eitthvað annað sem “bætir fyrir brot þeirra”. Þráhyggja er afleiðing réttfæðisáráttu, fremur en orsök.

Ánægja eða einangrun?
Náttúrulæknirinn Stephen Bratman lýsti sjúkdómnum fyrstur manna. Hann hefur sett fram tvær spurningar sem eiga að gefa fólki vísbendingu um hvort það sé haldið réttfæðisáráttu.
Ég hef snarað þeim lauslega á íslensku hér:
Spurning 1:
Er þér umhugaðra um að borða rétt, en að hafa ánægju af að borða?
Spurning 2:
Veldur mataræðið þér félagslegri einangrun?
Ef báðum spurningum er svarað játandi, er það vísbending um réttfæðisáráttu.

Lífsgæði eða sjálfshöfnun?
Á Wikipediu síðu um réttfæðisáráttu er annar listi með fleiri spurningum.
Spurningalisti af Wikipediu:
Eyðir þú meira en 3 klst á dag í að hugsa um hollan mat?
Finnst þér þú hafa fulla stjórn, ef þú borðar “rétt”?
Skipuleggur þú matseðil morgundagsins, í dag?
Hafa lífsgæði þín versnað með “réttara” mataræði?
Ertu orðin(n) strangari við þig?
Færðu meira sjálfstraust ef þú borðar hollan mat?
Líturðu niður á þá sem borða öðruvísi en þú?
Neitarðu þér um mat sem þér fannst áður vera góður, til þess að borða “rétt”?
Gerir mataræði þitt að verkum að þú átt erfitt með að borða annars staðar en heima hjá þér, sem hefur aftur valdið því að þú hefur fjarlægst vini og ættingja?
Finnurðu til sektarkenndar eða sjálfsásökunar ef þú brýtur mataræðisreglurnar?
Ef þú svarar tveimur spurningum eða fleiri játandi, gætir þú verið með væga réttfæðisáráttu, segir á Wikipediusíðunni.

Heilbrigð heilsumeðvitund
Það er vel hægt að vera heilsumeðvitaður án þess að vera haldinn sjúkdómnum réttfæðisáráttu. Heilsusamlegt mataræði þarf nefnilega ekki að innifela lista yfir “bannaðar” matartegundir (undantekningin eru þeir sem eru með sannanlegt fæðuofnæmi eða fæðuóþol). Það er sem betur fer hægt að upplifa aukna orku, fallegri húð, betri meltingu, meira jafnvægi og almennt bætta heilsu og vellíðan á fjölbreyttu, hófsömu og öfgalausu mataræði.

Anna Ragna Magnúsardóttir  næringarfræðingur
Þessi pistill er eign höfundar og má hvorki afrita hann né nota efni hans án leyfis.
Síðast endurskoðað 25. mars 2013